تصور کنید در حال رانندگی در یک جاده پر پیچ و خم هستید. ناگهان، کودکی سر راهتان قرار می‌گیرد، مصمم و لجباز، و با تمام قوا سعی می‌کند مسیر شما را تغییر دهد؛ این کودک نه به حرف‌های شما گوش می‌دهد و نه به خطرات توجهی می‌کند. گویی در نبردی برای اراده‌ها، تمام تلاش خود را به کار گرفته تا شما را تسلیم خواسته‌های خود کند.

این کودک ممکن است به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD) مبتلا باشد. ODD یک اختلال رفتاری است که در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. این کودکان به طور مداوم با بزرگسالان بحث و جدل می‌کنند، از دستورات سرپیچی می‌کنند، و به طور کلی رفتاری خصمانه و لجبازانه از خود نشان می‌دهند.

اما چه چیزی در ذهن این کودکان می‌گذرد؟

ODD دریچه‌ای به دنیای پر از چالش این کودکان است. دنیایی که در آن احساس ناامیدی، خشم، و عدم درک موج می‌زند. گویی این کودکان در تلاشند تا با لجبازی و نافرمانی، کنترل زندگی خود را به دست بگیرند.

در این مقاله از موسسه مسیر آرامش دی با ما باشید تا به بررسی این مطالب بپردازیم:

اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان چیست؟
ریشه اختلال نافرمانی یا ODD در کودکان
کدام کودکان در معرض خطر اختلال نافرمانی ODD هستند؟
علائم اختلال مقابله ای ODD چیست؟
اختلال نافرمانی مقابله ای(ODD) چگونه تشخیص داده می شود؟
اختلال نافرمانی در کودک چگونه درمان می شود؟
چگونه می توانم به جلوگیری از اختلال نافرمانی مقابله‌ای در فرزندم کمک کنم؟
چه زمانی باید به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنیم؟
نکات کلیدی در مورد اختلال لجبازی و نافرمانی کودکان

اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان چیست؟

اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) نوعی اختلال رفتاری است که بیشتر در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود. کودکان مبتلا به ODD الگویی از رفتار غیرهمکاری، سرکشی و خصمانه نسبت به همسالان، والدین، معلمان و دیگر شخصیت‌های مقتدر نشان می‌دهند. این رفتارها بیشتر باعث آزار و اذیت اطرافیان می‌شود تا خود کودک.

چه چیزی باعث اختلال نافرمانی یا ODD در کودک می شود؟

محققان علت دقیق بروز اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) را نمی دانند، اما دو تئوری اصلی برای چرایی آن وجود دارد:

نظریه رشدی: نظریه رشدی به دنبال ریشه‌های اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) در دوران نوپایی کودک می‌گردد. بر اساس این نظریه، کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD در جدایی و استقلال از والدین یا فردی که به او وابستگی عاطفی دارند، دچار مشکل هستند. به عبارت دیگر، این کودکان در گذر از مرحله وابستگی به استقلال، با چالش‌هایی روبرو می‌شوند که به بروز رفتارهای مقابله‌جویانه و لجبازانه منجر می‌شود.

نظریه یادگیری : بر اساس این نظریه، رفتارهای منفی در کودکان مبتلا به ODD ناشی از یادگیری و تقلید هستند. این رفتارها در واقع نتیجه‌ی روش‌های تربیتی نامناسب والدین و افراد قدرتمند در زندگی کودک هستند. به عبارت دیگر، رفتارهای مقابله‌جویانه کودک به طور ناخواسته توسط بزرگسالان تقویت می‌شوند.

زمانی که کودک رفتارهای منفی مانند لجبازی، بحث و جدل، سرپیچی از دستورات و خشم نشان می‌دهد، اگر این رفتارها، با تنبیه یا تسلیم شدن بزرگسالان همراه شوند، احتمال تکرار آنها افزایش می‌یابد. به این ترتیب، کودک یاد می‌گیرد که با لجبازی و نافرمانی می‌تواند به خواسته‌های خود برسد و توجه و واکنش بزرگسالان را جلب کند.

مثالی از تقویت منفی:

کودکی برای رفتن به پارک لجبازی می‌کند و گریه می‌کند.
مادر برای آرام کردن کودک، او را به پارک می‌برد.
در این مثال، لجبازی و گریه کودک با رفتن به پارک (پاداش) تقویت می‌شود و احتمال تکرار این رفتار در آینده افزایش می‌یابد.

کدام کودکان در معرض خطر اختلال نافرمانی ODD هستند؟

اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) در پسران شایع‌تر از دختران است. همچنین، کودکانی که با مشکلات زیر در سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به ODD قرار دارند:

اختلالات خلقی یا اضطرابی
اختلال سلوک
اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)

علائم اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان ODD چیست؟

بسیاری از علائمی که در کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD دیده می شود، در برخی مواقع در سایر کودکانی که به این اختلال مبتلا نیستند نیز بروز پیدا می کند. این امر به ویژه در مورد کودکان حدود 2 یا 3 ساله یا در دوران نوجوانی صادق است. بسیاری از کودکان تمایل به نافرمانی، بحث با والدین یا زیر پا گذاشتن اقتدار دارند. آنها ممکن است اغلب در زمان خستگی، گرسنگی یا ناراحتی به این شکل رفتار کنند. اما در کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD، این علائم بیشتر اتفاق می افتد. همچنین در یادگیری و سازگاری با مدرسه اختلال ایجاد می کند و در برخی موارد، روابط کودک با دیگران را برهم می زند.

علائم شایع اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان ODD عبارتند از:

عصبانیت و پرخاشگری مکرر
بحث زیاد با بزرگسالان
امتناع از انجام خواسته‌ی بزرگسالان
زیر سوال بردن دائم قوانین و سرپیچی از آن‌ها
انجام کارهایی برای آزار و اذیت دیگران، از جمله بزرگسالان
سرزنش دیگران برای اشتباهات یا رفتارهای بد خود
زود از کوره در رفتن و آزرده شدن از دیگران
داشتن حالتی دائما خشمگین
صحبت کردن با لحن تند و زننده
تمایل به انتقام‌جویی یا کینه‌توزی

این علائم ممکن است شبیه مشکلات سلامت روان دیگر باشد. برای تشخیص دقیق، حتما با متخصص سلامت روان کودک خود مشورت کنید.

تشخیص اختلال نافرمانی در کودکان — یک متخصص روانپزشک کودک یا متخصص بهداشت روان مجرب می‌تواند ODD را تشخیص دهد.

اختلال نافرمانی مقابله ای(ODD) چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) را در فرزند خود مشاهده کردید، با تشخیص به موقع به او کمک کنید. تشخیص زودهنگام اغلب اوقات از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می‌کند.

یک متخصص روانپزشک کودک یا متخصص بهداشت روان مجرب می‌تواند ODD را تشخیص دهد. او با والدین و معلمان در مورد رفتار کودک صحبت خواهد کرد و ممکن است رفتار کودک را مستقیما مشاهده کند. در برخی موارد، فرزند شما ممکن است به تست‌های سلامت روان نیاز داشته باشد.

بیشتر بخوانید: ناتوانی یادگیری کودکان را بشناسید.

اختلال نافرمانی در کودک چگونه درمان می شود؟

تشخیص زودهنگام اغلب اوقات از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می‌کند. درمان بر اساس علائم، سن، سلامت کلی فرزند شما و همچنین شدت اختلال ODD تعیین می‌شود.

کودکان مبتلا به ODD ممکن است نیاز به امتحان روش‌های درمانی مختلف توسط درمانگران گوناگون داشته باشند تا بهترین روش برای آن‌ها مشخص شود. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

درمان اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان

درمان شناختی-رفتاری (CBT): در این روش، کودک راه‌های بهتر برای حل مشکلات و برقراری ارتباط را یاد می‌گیرد. او همچنین کنترل تکانه‌ها و خشم خود را می‌آموزد.
درمان خانواده: این نوع درمان به ایجاد تغییرات مثبت در خانواده کمک می‌کند. مهارت‌های ارتباطی و تعاملات خانوادگی در این روش بهبود می‌یابد. داشتن فرزند مبتلا به ODD می‌تواند برای والدین بسیار دشوار باشد. همچنین می‌تواند برای خواهر و برادرها نیز مشکلاتی ایجاد کند. والدین و خواهر و برادرها به حمایت و درک نیاز دارند.
گروه درمانی همسالان: کودک در این گروه مهارت‌های اجتماعی و بین فردی بهتری پیدا می‌کند.
دارو: دارو به طور معمول برای درمان ODD تجویز نمی‌شود. اما ممکن است برای کنترل علائم یا اختلالات دیگر مانند ADHD برای کودک تجویز شود.

روش درمان نافرمانی مقابله ای کودکان — درمان بر اساس علائم، سن، سلامت کلی فرزند شما و همچنین شدت اختلال ODD تعیین می‌شود.

پیشگیری از اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)

علت دقیق اختلال ODD هنوز ناشناخته است، اما با استفاده از رویکردهای مختلف می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد یا شدت علائم را کاهش داد.

برای کودکان کم سن:

برنامه‌های مداخله زودهنگام: این برنامه‌ها به کودکان مهارت‌های اجتماعی و مدیریت خشم را آموزش می‌دهند.
آموزش مهارت‌های حل مسئله: به کودکان کمک می‌کند تا با چالش‌ها و مشکلات به طور سازنده‌ای روبرو شوند.
ایجاد محیطی امن و حمایتی: در خانه و مدرسه، به کودکان احساس امنیت و آرامش می‌دهد.
تقویت مثبت: تشویق رفتارهای مثبت کودک، به تکرار آنها کمک می‌کند.

برای نوجوانان:

مشاوره (روان درمانی): به نوجوانان در حل مشکلات عاطفی و رفتاری کمک می‌کند.
آموزش مهارت‌های اجتماعی: به نوجوانان کمک می‌کند تا روابط سالم و سازنده‌ای با دیگران برقرار کنند.
کمک در انجام تکالیف مدرسه: به کاهش اضطراب و استرس نوجوان کمک می‌کند.
برنامه‌های ضد قلدری: به توقف قلدری و بهبود روابط بین نوجوانان کمک می‌کند.

برای والدین:

برنامه‌های آموزش مدیریت والدین: به والدین روش‌های صحیح تربیت فرزند را آموزش می‌دهد.
تقویت مثبت: تشویق رفتارهای مثبت کودک، به تکرار آنها کمک می‌کند.
تنبیه مؤثر: تنبیه باید به گونه‌ای باشد که به کودک آسیب نرساند و به او در اصلاح رفتارش کمک کند.
ارتباط موثر: والدین باید با کودک خود به طور واضح و صمیمی صحبت کنند.

با استفاده از این رویکردها می‌توان به کودکان و نوجوانان کمک کرد تا مهارت‌های لازم برای زندگی سالم و سازنده را یاد بگیرند و از بروز اختلال ODD پیشگیری کنند.

چه زمانی مراجعه به متخصص توصیه می شود؟

در صورت مشاهده موارد زیر در فرزندتان، به متخصص روانشناس کودک مراجعه کنید:

احساس شدید افسردگی، ترس، اضطراب یا خشم نسبت به خود یا دیگران
احساس بی کنترلی
شنیدن صداهایی که دیگران نمی شنوند
دیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند
ناتوانی در خوابیدن یا غذا خوردن به مدت ۳ روز متوالی
بروز رفتاری که باعث نگرانی دوستان، خانواده یا معلمان او شده و آن‌ها نگرانی خود را در مورد این رفتار ابراز کرده و از شما درخواست کمک دارند.

اختلال نافرمانی ستیزه جویانه — علت بروز ODD ممکن است این رفتارها را از کسی یاد گرفته باشد.

نکات کلیدی در مورد اختلال لجبازی و نافرمانی کودکان

اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) نوعی اختلال رفتاری است. کودکان مبتلا به نافرمانی مقابله ای کودکانی (ODD) در برابر همسالان، والدین، معلمان و سایر افراد دارای اقتدار، رفتاری غیرهمکارانه، سرکشانه و خصمانه دارند.

علت بروز ODD ممکن است مشکلات رشدی باشد و یا اینکه این رفتارها را از کسی یاد گرفته باشد.

کودکی که به اختلال نافرمانی مقابله جویانه مبتلاست ممکن است زیاد با بزرگسالان بحث کند یا از انجام خواسته‌های آن‌ها سر باز بزند. او همچنین ممکن است با دیگران رفتاری مهربانانه نداشته باشد.

معمولا تشخیص ODD توسط یک متخصص سلامت روان انجام می‌شود.

درمان اصلی این اختلال، جلسات درمانی‌ای است که به کودک کمک می‌کند تا تعامل بهتری با دیگران داشته باشد. در برخی موارد و برای کنترل مشکلات دیگری مانند بیش فعالی (ADHD)، ممکن است دارو تجویز شود.

کلام آخر

اختلال نافرمانی می‌تواند به روابط کودک با خانواده، دوستان و همسالانش آسیب برساند. همچنین، این اختلال می‌تواند در عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک مشکل ایجاد کند.

خبر خوب این است که اختلال نافرمانی کودکان قابل درمان است. با کمک متخصصان روانشناس و با استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌توان به این کودکان کمک کرد تا مهارت‌های مقابله‌ای و حل مسئله را یاد بگیرند، خشم خود را به طور مؤثرتری مدیریت کنند، و روابط سالم و سازنده‌ای با دیگران برقرار کنند.

پس اگر در مسیر زندگی خود با کودکی لجباز و نافرمان روبرو شدید، به جای تسلیم شدن در نبرد اراده‌ها، به دنبال راهی برای کمک به او باشید.

به خاطر داشته باشید که تربیت فرزند یک سفر پرفراز و نشیب است و هیچ کس کامل نیست.

مهم‌ترین چیز این است که به دنبال یادگیری و پیشرفت باشید و به فرزندتان عشق و محبت بی‌قید و شرط هدیه دهید.