رسانه‌ها از جمله رسانه های اجتماعی با ارائه اطلاعات و محتوای متنوع، نقش مهمی در زندگی روزمره افراد بازی می‌کنند. شناخت انواع مختلف رسانه‌ها و ویژگی‌های آنها می‌تواند به درک بهتر تأثیرات آنها بر کودکان و جامعه کمک کند.

کودکان و نوجوانان امروزی در دنیایی غرق در رسانه‌های دیجیتال رشد می‌کنند. این ابزارها شامل تلویزیون، ویدیوها، رسانه‌های اجتماعی، بازی‌های ویدیویی و بسیاری موارد دیگر هستند که از طریق دستگاه‌های مختلفی مانند رایانه‌ها، کتابخوان‌های الکترونیکی، کنسول‌های بازی، تلفن‌های هوشمند و سایر صفحه‌نمایش‌ها به راحتی در دسترس‌اند.

در این مقاله، به بررسی جامع تأثیرات مثبت و منفی رسانه ها بر کودکان می‌پردازیم و راهکارهایی برای بهره‌برداری بهینه از این ابزارها ارائه می‌دهیم تا والدین و مربیان بتوانند با آگاهی بیشتری فرایند رشد و تربیت کودکان را مدیریت کنند.

آمار استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه های اجتماعی
خطرات و مزایای استفاده از رسانه های اجتماعی توسط کودکان و نوجوانان
چرا استفاده از رسانه های اجتماعی را محدود کنیم؟
چگونه یک برنامه استفاده از رسانه های اجتماعی خانوادگی تهیه کنید؟

تعریف رسانه های اجتماعی

رسانه‌های اجتماعی به وسایلی دیجیتال اطلاق می‌شود که به کاربران اجازه می‌دهند تا اطلاعات، محتوا و نظرات خود را به صورت آنلاین به اشتراک بگذارند و با دیگران در ارتباط باشند. این ابزارها می‌توانند شامل وب‌سایت‌ها و برنامه‌هایی مانند فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر، لینکدین، تلگرام، واتس‌اپ، روبیکا، بله، ایتا و بسیاری از برنامه‌های دیگر باشند که به کاربران اجازه می‌دهند با یکدیگر در ارتباط باشند، محتوای چندرسانه‌ای را به اشتراک بگذارند و به صورت عمومی یا خصوصی با هم تعامل داشته باشند.

خطرات استفاده از رسانه های اجتماعی — کودکان و نوجوانان امروزی در دنیایی غرق در رسانه‌های دیجیتال رشد می‌کنند.

آمار استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه های اجتماعی

تحقیقات اخیر انجام‌شده نشان می‌دهد که مصرف تبلت، تلویزیون، اینترنت و گوشی توسط کودکان (سنین 8 تا 12 سال) و نوجوانان (سنین 13 تا 18 سال) در دو سال پس از همه‌گیری COVID-19 ( بیماری کرونا ) سریع‌تر از چهار سال قبل افزایش یافته است. این تحقیق نشان داده است که کودکان 8 تا 12 ساله به طور متوسط روزانه 5 ساعت و نیم را صرف استفاده از صفحه‌نمایش و مصرف رسانه می‌کنند. این مدت زمان برای نوجوانان به بیش از 8 ساعت و نیم در روز می‌رسد.

در میان نوجوانان، 79 درصد اعلام کرده‌اند که حداقل یک بار در هفته از رسانه‌های اجتماعی و ویدیوهای آنلاین استفاده می‌کنند و 32 درصد از آن‌ها اذعان داشته‌اند که نمی‌توانند بدون یوتیوب زندگی کنند. تقریباً دو سوم (65%) از کودکان 8 تا 12 ساله گفته‌اند که هر روز تلویزیون تماشا می‌کنند، 64% ویدیوهای آنلاین می‌بینند و 43% هر روز با تلفن هوشمند یا تبلت بازی می‌کنند.

در نظرسنجی دیگری، 71 درصد از والدین کودکان زیر 12 سال ابراز نگرانی کرده‌اند که فرزندانشان زمان زیادی را در مقابل نمایشگرها می‌گذرانند.

خطرات فضای مجازی برای کودکان — رسانه‌ها قادرند احساسات، یادگیری، تفکر و رفتار کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهند.

خطرات و مزایای استفاده از رسانه های اجتماعی توسط کودکان و نوجوانان

چرا از رسانه‌های دیجیتال استفاده کنیم؟

استفاده از این ابزارها می‌تواند فواید زیادی داشته باشد که عبارتند از:

افزایش دسترسی به ایده‌ها و اطلاعات جدید: این ابزارها کاربران را با مفاهیم و دانش جدید آشنا می‌کنند.
افزایش آگاهی از رویدادها و مسائل جاری:وسایل ارتباطی می‌توانند به روز رسانی‌های سریع و دقیق در مورد اتفاقات جهانی و مسائل اجتماعی ارائه دهند.
ترویج مشارکت اجتماعی: رسانه‌های دیجیتال ابزارهای موثری برای تقویت تعاملات اجتماعی و مشارکت‌های مدنی هستند.
کمک به همکاری در تکالیف و پروژه‌ها: دانش‌آموزان می‌توانند از این ابزارها برای ارتباط و همکاری در پروژه‌های گروهی استفاده کنند.

رسانه‌ها قادرند احساسات، یادگیری، تفکر و رفتار کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهند. به همین دلیل، فهمیدن خطرات و فواید استفاده ازاین ابزارها و نحوه حفظ تعادل در استفاده از آنها برای خانواده‌ها بسیار حائز اهمیت است.

مزایای استفاده از رسانه های اجتماعی دیجیتال

استفاده از این ابزارهای ارتباطی نه تنها برای فرد، بلکه برای جامعه نیز مزایایی دارد که شامل موارد زیر است:

حفظ ارتباط با خانواده و دوستان: رسانه های دیجیتال به افراد امکان می‌دهند تا بدون توجه به فاصله مکانی، با عزیزان خود در تماس باشند.
افزایش دسترسی به شبکه‌های حمایتی: این ابزارها به خصوص برای افراد دارای بیماری یا معلولیت ارزشمند هستند و می‌توانند به آنها در یافتن حمایت‌های لازم کمک کنند.
ترویج سلامت و رفتارهای سالم: رسانه های دیجیتال می‌توانند اطلاعات مفیدی در مورد سلامتی، مانند روش‌های ترک سیگار یا تغذیه سالم، ارائه دهند و رفتارهای مثبت را تقویت کنند.

چاقی در کودکان و نوجوانان — تماشای تلویزیون بیش از حد می‌تواند خطر چاقی را افزایش دهد.

چرا استفاده از رسانه های اجتماعی را محدود کنیم؟

استفاده بیش از حد از رسانه های اجتماعی می‌تواند فرزندان را در معرض خطرات زیر قرار دهد:

خواب ناکافی: استفاده رسانه های اجتماعی می‌تواند باعث اختلال در نومیدی و خواب کودکان و نوجوانان شود. آنها که بیش از حد در معرض رسانه‌ها هستند، معمولاً دیرتر به خواب می‌روند و کمتر خواب می‌بینند، که می‌تواند بر سلامت و رفتارشان تأثیر منفی بگذارد. حتی نوزادان ممکن است توسط نمایشگرها بیش از حد تحریک شده و نیاز به خواب مناسب را از دست بدهند.
چاقی: تماشای تلویزیون بیش از حد می‌تواند خطر چاقی را افزایش دهد، به خصوص برای کودکان و نوجوانان. استفاده بیش از 1.5 ساعت در روز از تلویزیون برای کودکان 4 تا 9 سال یک عامل خطر برای چاقی است. نوجوانانی که بیش از 5 ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند، احتمال 5 برابر بیشتری برای دچار شدن به اضافه وزن دارند. همچنین، تبلیغات غذایی در زمان تماشای تلویزیون ممکن است باعث افزایش وزن شوند.
تأخیر در یادگیری و مهارت‌های اجتماعی: استفاده زیاد از رسانه های اجتماعی بیش از حد می‌تواند در توجه، تفکر، زبان و مهارت‌های اجتماعی کودکان تأخیر ایجاد کند. این مسئله ممکن است به دلیل کمبود تعامل با والدین و اعضای خانواده باشد، زیرا والدینی که زمان زیادی را به رسانه‌ها اختصاص می‌دهند، فرصت‌های تعامل معنی‌دار با فرزندان خود را از دست می‌دهند.
تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی: استفاده از گوشی و تلویزیون و تبلت و اینترنت می‌تواند به طور همزمان با انجام تکالیف مدرسه اتفاق بیفتد و باعث کاهش عملکرد تحصیلی کودکان و نوجوانان شود.
مشکلات رفتاری: محتوای خشونت‌آمیز در تلویزیون و صفحه‌نمایش می‌تواند به مشکلات رفتاری در کودکان کمک کند و آنها را به تقلید رفتارهای نامناسب متوجه کند.
رفتارهای پرخطر: رسانه‌های اجتماعی می‌توانند رفتارهای پرخطری مانند مصرف مواد، رفتارهای جنسی، آسیب‌دیدگی به خود یا اختلالات خوردن را ترویج کنند، به خصوص در میان نوجوانان.
خطرات آنلاین: استفاده غیرمسئولانه از اینترنت می‌تواند کودکان را در معرض خطراتی مانند آزار و اذیت سایبری قرار دهد، که می‌تواند به مشکلات جدی اجتماعی، تحصیلی و روانی و فرهنگی مانند بلوغ زودرس منجر شود.

این موارد نشان می‌دهد که محدود کردن زمان استفاده از گوشی و تبلت و … برای کودکان و نوجوانان بسیار حیاتی است، تا از آن‌ها در برابر خطرات مختلف حفاظت شود و به رشد و توسعه سالم آنها کمک شود.

تاثیر رسانه های اجتماعی درسبک زندگی — با فرزندانتان تعیین کنید که هر روز چه مقداری از زمان خود را برای استفاده از رسانه‌ها اختصاص دهند.

یک برنامه استفاده از رسانه های اجتماعی خانوادگی تهیه کنید

یک برنامه استفاده از رسانه خانوادگی می‌تواند به والدین کمک کند تا استفاده متعادلی از این ابزارها برای فرزندان خود ایجاد کنند. برای این منظور، می‌توانید با فرزندانتان تعیین کنید که هر روز چه مقداری از زمان خود را برای استفاده از رسانه‌ها (مثل تلویزیون، بازی ویدیویی یا تبلت) اختصاص دهند. همچنین، برای هر روز فعالیت‌هایی مانند مطالعه کتاب، بازی با اسباب‌بازی‌های آموزشی، یا فعالیت‌های بیرونی مانند دوچرخه‌سواری را نیز برنامه‌ریزی کنید. این برنامه باید با توجه به سن و مرحله رشد فرزندان تنظیم شود و به والدین کمک می‌کند تا از استفاده بیش از حد از رسانه‌ها جلوگیری کنند و به جای آن، فعالیت‌های سالم و آموزشی را ترویج دهند.

کلام پایانی

تاثیر رسانه های اجتماعی بر کودکان می‌تواند بسیار گسترده و چندگانه باشد، از آموزش و اطلاعات گرفته تا تأثیرات منفی مانند خشونت و اختلالات خوردن. این امر نشان می‌دهد که نظارت دقیق و هوشمندانه از جانب والدین و مربیان، به همراه تعامل فعال و آموزش مناسب، اساسی است. ایجاد تعادل بین استفاده از رسانه و فعالیت‌های سالم دیگر، از جمله فعالیت‌های خارج از خانه و تعاملات اجتماعی، اهمیت زیادی دارد تا کودکان بتوانند از این تجربه بهینه برداشت کنند و در زندگی خود موفق باشند.