8 نشانه عزت نفس پایین در کودکان + علل و درمان

آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا کودکان با اعتماد به نفس پایین، گاهی رفتارهای خاص و حتی غیرمنتظره‌ای نشان می‌دهند؟

اعتماد به نفس پایین یکی از چالش‌های روانی است که ممکن است کودکان را در سنین مختلف تحت تأثیر قرار دهد و بر رفتارها و عملکردهای روزمره آن‌ها اثر بگذارد. شناسایی نشانه‌های عزت نفس پایین در کودکان برای والدین، مربیان و مشاوران بسیار مهم است، چرا که با درک بهتر این نشانه‌ها، می‌توانیم به کودکان کمک کنیم تا با عزت نفس سالم و قوی به بزرگسالی قدم بگذارند.

در ادامه، به بررسی دقیق و مفصل علل و نشانه‌ها و روش‌های شناسایی و مقابله با آن‌ها می‌پردازیم.

علل عزت نفس پایین در کودکان

عزت نفس پایین در کودکان می‌تواند به دلیل عوامل متعددی به وجود بیاید که در بسیاری از موارد به محیط زندگی و تجربیات اولیه آن‌ها وابسته است. در ادامه، برخی از مهم‌ترین علل عزت نفس پایین در کودکان را بررسی می‌کنیم:

1. تجارب منفی در دوران کودکی

تجارب منفی در دوران کودکی یکی از علل عزت نفس پایین در کودکان است. کودکان در سال‌های اولیه زندگی خود به حمایت، عشق و توجه نیاز دارند. تجربه‌های منفی، مانند انتقاد مداوم، سرزنش، تنبیه‌های شدید و بی‌توجهی به نیازهای عاطفی کودک، می‌توانند به مرور زمان به ایجاد احساس بی‌ارزشی در او منجر شوند.

بیشتر بخوانید: 4 روش صحیح تنبیه کودکان

2. مقایسه‌های نامناسب

مقایسه های نامناسب یکی از علل و عوامل ایجاد عزت نفس پایین در کودکان است. مقایسه کردن کودکان با همسالانشان یا دیگر اعضای خانواده، حتی به صورت غیرمستقیم، می‌تواند به احساس کمبود و ناتوانی در کودک منجر شود. اگر والدین یا مربیان به طور مکرر کودک را با دیگران مقایسه کنند، این پیام به کودک منتقل می‌شود که او “به اندازه کافی خوب نیست.”

3. انتظارات بیش از حد والدین و جامعه

یکی از علل بوجود آمدن عزت نفس پایین در کودکان انتظارات بیش از حد والدین و جامعه است. والدینی که از کودکانشان توقعات بسیار بالایی دارند، معمولاً ناخواسته فشار زیادی بر کودک وارد می‌کنند. این موضوع به‌ویژه وقتی کودک قادر به برآوردن این انتظارات نباشد، می‌تواند منجر به عزت نفس پایین در کودکان شود. کودکانی که نمی‌توانند انتظارات والدین را برآورده کنند، به تدریج احساس بی‌ارزشی می‌کنند و باور دارند که نمی‌توانند رضایت دیگران را به دست آورند.

4. تجربیات مکرر شکست

اگر کودکان به طور مکرر شکست بخورند، این مسئله می‌تواند به ایجاد احساس ناامیدی و ناتوانی منجر شود. این شکست‌ها ممکن است در مدرسه، در فعالیت‌های ورزشی یا حتی در ارتباطات اجتماعی کودک رخ دهند. تجربه‌های مکرر شکست بدون حمایت و تشویق مناسب باعث عزت نفس پایین در کودکان می‌شود و کودک به مرور به توانایی‌های خود شک کند.

5. محیط خانواده و روابط ناسالم والدین

رابطه ناسالم میان والدین، مانند دعواهای مداوم یا مشکلات خانوادگی، می‌تواند کودکان را تحت فشار قرار دهد و باعث عزت نفس پایین کودکان شود و اعتماد به نفس آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. کودکی که در محیط پرتنش و ناامن رشد می‌کند، به احتمال زیاد احساس امنیت و ارزشمندی نمی‌کند و به تدریج از نظر روانی آسیب می‌بیند.

6. انتقاد و تحقیر مداوم

انتقاد مداوم از سوی والدین، مربیان یا همسالان می‌تواند باعث عزت نفس پایین در کودکان شود. وقتی کودک به طور مداوم مورد انتقاد یا تحقیر قرار می‌گیرد، احساس می‌کند که نمی‌تواند کسی را راضی کند و توانایی‌ها یا ویژگی‌های ارزشمندی ندارد و باعث عزت نفس پایین در کودکان می شود.

7. کمبود فرصت‌های موفقیت

کمبود فرصت های موفقیت باعث شکل گیری عزت نفس پایین در کودکان می شود، کودکان برای افزایش عزت نفس خود به فرصت‌هایی برای تجربه موفقیت نیاز دارند. اگر محیط زندگی کودک، فرصتی برای او فراهم نکند تا مهارت‌های خود را بیازماید و موفقیت را تجربه کند، او به تدریج به توانایی‌های خود شک می‌کند و احساس می‌کند که نمی‌تواند به اهدافش برسد.

8. تعامل با همسالان و زورگویی (قلدری)

یکی دیگر از علل عزت نفس پایین در کودکان تعامل با همسالان و زورگویی (قلدری) است. قلدری و زورگویی از سوی همسالان می‌تواند آسیب جدی به عزت نفس کودکان وارد کند. کودکی که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد، ممکن است به مرور زمان احساس ضعف و عدم اعتماد به نفس کند و حتی به خاطر این تجربه‌های منفی از دیگران دوری کند.

9. مشکلات روانی یا جسمانی

برخی از مشکلات جسمانی و روانی، مانند اختلالات یادگیری یا اختلالات اضطرابی، می‌توانند بر عزت نفس کودک تأثیر بگذارند. کودکی که با مشکلات جسمانی یا روانی خاصی دست و پنجه نرم می‌کند، ممکن است به دلیل مقایسه با همسالان یا دشواری در انجام فعالیت‌های معمول، احساس کمبود و ناتوانی کند.

10. فقدان حمایت عاطفی و راهنمایی از سوی والدین

فقدان حمایت عاطفی و راهنمایی از سوی والدین یکی از عوامل عزت نفس پایین در کودکان می باشد. کودکان نیاز به حمایت و تشویق والدین دارند. اگر والدین به کودک نشان ندهند که به او اعتماد دارند و از او حمایت می‌کنند، کودک ممکن است به توانایی‌های خود شک کند و عزت نفس پایینی پیدا کند. کودکان به راهنمایی و تأیید نیاز دارند تا بتوانند احساس ارزشمندی کنند و به آینده خود امیدوار باشند.

بیشتر بخوانید: 11 اشتباه رایج والدین در تربیت کودک

چگونگی بهبود عزت نفس در کودکان

شناخت علل عزت نفس پایین در کودکان به والدین و مربیان کمک می‌کند تا راهکارهایی برای حمایت و تقویت عزت نفس کودک در نظر بگیرند. برقراری ارتباط مؤثر، تقویت نقاط قوت کودک، پرهیز از مقایسه‌های ناعادلانه، و فراهم کردن فرصت‌های موفقیت از جمله مواردی است که می‌تواند به کودکان کمک کند تا اعتماد به نفس خود را بازیابند و با نگرشی مثبت به آینده خود نگاه کنند.

نشانه‌های عزت نفس پایین در کودکان و نوجوانان

1. اجتناب از چالش‌ها و شکست‌پذیری زودهنگام

کودکانی که با عزت نفس پایین دست و پنجه نرم می‌کنند، معمولاً از مواجهه با چالش‌ها دوری می‌کنند. آن‌ها ممکن است قبل از حتی تلاش، از انجام یک فعالیت منصرف شوند و بهانه‌هایی برای دوری از آن بیاورند. این رفتار معمولاً به دلیل ترس از شکست و احساس ناتوانی در برخورد با مشکلات است. به عنوان مثال، کودکی که از شرکت در کلاس‌های ورزشی یا انجام پروژه‌های گروهی اجتناب می‌کند، ممکن است به دلیل کمبود اعتماد به نفس از این فعالیت‌ها دوری کند.

2. تسلیم زودهنگام

یکی دیگر از نشانه‌های عزت نفس پایین در کودکان، تسلیم شدن سریع پس از شروع یک فعالیت است. این کودکان با اولین نشانه‌های ناکامی از ادامه دادن دست می‌کشند، چرا که احساس می‌کنند نمی‌توانند موفق شوند. تسلیم زودهنگام معمولاً به دلیل عدم اعتماد به توانایی‌های خودشان است. آن‌ها ممکن است در برابر کوچک‌ترین چالش یا اشتباه، دچار اضطراب شوند و ترجیح دهند زودتر دست از تلاش بردارند.

3. دروغ‌گویی یا تقلب

در برخی موارد، کودکانی که عزت نفس کمی دارند، برای حفظ ظاهر یا جلوگیری از قضاوت منفی، به دروغ یا تقلب روی می‌آورند. آن‌ها ممکن است برای جلب توجه یا به‌دست‌آوردن تأیید دیگران، دست به کارهایی بزنند که حتی می‌دانند نادرست است. به عنوان مثال، کودکی ممکن است برای پنهان کردن نمره پایین خود، به والدینش دروغ بگوید یا حتی تقلب کند.

4. رفتارهای بچه‌گانه یا عجیب

کودکانی با عزت نفس پایین ممکن است رفتارهایی از خود نشان دهند که با سن آن‌ها هم‌خوانی ندارد. این رفتارها می‌تواند شامل صحبت کردن با صدای بچه‌گانه، انجام حرکات نامعمول یا حتی بازی‌های کودکانه باشد. این نوع رفتارها معمولاً ناشی از تلاشی برای جلب توجه یا فرار از مواجهه با چالش‌های سنی بالاتر است. این کودکان ممکن است احساس کنند که از نظر احساسی به اندازه‌ی همسالان خود رشد نکرده‌اند.

5. کنترل‌گری و سخت‌گیری

در بعضی از موارد، کودکان با عزت نفس پایین ممکن است سعی کنند کنترل بیشتری روی موقعیت‌ها و افراد اطراف خود داشته باشند. این کودکان به دلیل احساس عدم اعتماد به نفس، تلاش می‌کنند تا از طریق کنترل کردن دیگران، نوعی قدرت و امنیت برای خود ایجاد کنند. این رفتارها اغلب به صورت رئیس‌بازی، سخت‌گیری‌های بی‌مورد یا حتی رفتارهای تند و تیز در ارتباط با دوستان و خانواده ظاهر می‌شود.

6. خودانتقادی و سرزنش مداوم خود

کودکانی که عزت نفس پایینی دارند، معمولاً از کلمات و عبارات انتقادی نسبت به خود استفاده می‌کنند. آن‌ها ممکن است مکرراً بگویند که “من هیچ کاری را درست انجام نمی‌دهم”، “هیچ‌کس مرا دوست ندارد”، یا “من به اندازه‌ی کافی خوب نیستم”. این کودکان به جای پذیرش توانایی‌ها و نقاط قوت خود، بیشتر به نقاط ضعف‌شان توجه می‌کنند و این نگرش می‌تواند باعث کاهش بیشتر اعتماد به نفس آن‌ها شود.

7. حساسیت بیش از حد نسبت به نظرات دیگران

کودکان با عزت نفس پایین اغلب نسبت به نظرات و واکنش‌های دیگران بیش از حد حساس هستند. آن‌ها از اینکه ممکن است مورد قضاوت یا انتقاد قرار گیرند، هراس دارند و این حساسیت می‌تواند باعث شود از فعالیت‌هایی که در آن‌ها ممکن است دچار اشتباه شوند، اجتناب کنند. این کودکان ممکن است بعد از کوچک‌ترین انتقاد، احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی کنند.

8. رفتارهای پرخطر و تمایل به گروه‌های منفی

کودکان با عزت نفس پایین ممکن است به دلیل نیاز به تأیید، به گروه‌ها و افرادی با رفتارهای منفی نزدیک شوند. آن‌ها ممکن است برای پذیرش از سوی دیگران، رفتارهایی مانند بی‌احترامی به قوانین یا حتی مصرف مواد مخدر و الکل را امتحان کنند. این کودکان معمولاً به دنبال پذیرش اجتماعی هستند و به‌راحتی تحت تأثیر همسالان خود قرار می‌گیرند.

کلام پایانی

عزت نفس پایین در کودکان می‌تواند تأثیرات منفی بر رفتارها و زندگی اجتماعی آن‌ها بگذارد. شناسایی و تشخیص این نشانه‌ها از سوی والدین و مربیان می‌تواند به کودک کمک کند تا با حمایت و پشتیبانی مناسب، اعتماد به نفس خود را تقویت کند و با نگرش مثبتی به آینده بنگرد. با وقت‌گذاشتن، محبت و پذیرش بی‌قید و شرط، می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا احساس خوبی نسبت به خود داشته باشد و به سمت رشد و موفقیت حرکت کند.